Mama, maak je een kopje thee als meezinger,1987 (holl)

lasnost en perestrojka — de woorden zullen binnenkort wel in de Dikke van Dale terechtkomen. Maar nog vaker gaat het in de Sovjet-Unie de laatste tijd over avantgarde en underground. Het culturele leven maakt er een ongekende bloeitijd door, en de jongeren blijken goed naar het westen te hebben gekeken. Inkijkje in een tot nu toe verstopte en verzwegen wereld, waar on- langs de eerste eigen tentoonstelling van conceptuele kunst werd geopend en waar punks in het straatbeeld verschijnen—maar met de graffiti wil het nog niet lukken.

dan voorheen het geval was. De kunste- naarsverenigingen schieten als paddestoelen uit de grond: de Russische Kunstenaars- bond heeft heel wat concurrentie gekregen. Om de haverklap vinden er popconcerten en -festivals plaats , er ontstaat de ene band na de andere, en op straat zie je steeds meer punkers, metalisti en andere zeer modieus geklede jongeren rondlopen.

Angst en twijfel — ”hoe lang kan dit nog duren?” — zijn wel aanwezig, maar hoop en optimisme overheersen en men timmert ij- verig aan de weg. Het kunstleven en het daarmee verbonden jongerenleven zitten boordevol nieuwe plannen, activiteiten en mogelijkheden. Er wordt hard gezocht naar nieuwe ideeen, een nieuwe visuele taal, nieuwe kunst, waarbij de originaliteit van het idee meestal belangrijker is dan kwali- teit of vakmanschap.

Na al die jaren van ’socialistisch rea- lisme’, waarin met een schuin oog de ont- wikkelingen in het westen werden gevolgd, richten de jonge kunstenaars zich nu vooral op het eigen land en het verleden. Terug naar de primitieve volkskunst en naar die befaamde jaren twintig. Citaat: ’De gele blouse van Majakovski laat niemand met rust. Men grijpt naar zijn eigen wapenen en ontwikkelt de ideeen die Majakovski en de zijnen in de modeme kunst naar de opper- vlakte brachten. (...) Wij zijn de nakomelin- gen van de beroemde Russische avantgarde, de erfgenamen van Filonov, Larionov, Ma- levitsj, Tatlin, Majakovski en Chlebni- kov...’ (uit een artikel over avantgarde, ge- schreven door een anonieme ’avantgardiste’ voor de Amsterdamse stichting Ctrc, het ’cultureel buro’ Rusland).

Punker of metalist, hippie of avantgar- dist, ze hebben allemaal hun eigen toesovka, hun eigen kringetje. Toch bestaan ze vreed- zaam naast elkaar, bezoeken ze dezelfde concerten en cafes. Samen anders zijn is wel zo leuk. Het is te hopen dat ze nooit meer ondergronds hoeven te gaan. Nick is jong, hij is Rus en hij is een punker van het eerste uur. En hij is moe, moe van al die jaren contra-cultuur en underground, moe van het on- begrip, de problemen, de tegenwerkmg, moe van het ’’fascist genoemd worden, alleen omdat dat zo’n goed etiket is voor alles wat anders of onbe- grijpelijk is, voor alles wat tegen de staat ageert”. Nog maar af en toe zingt hij met schorre stem zijn rock ’n roll, aan de keukentafel. Het gaat je door merg en been.

In geen tijden heeft de Sovjet-Unie in het westen zo in de belangstel- ling gestaan als in deze dagen van glasnost en perestrojka. Maar de woorden avantgarde en underground (uitgespro- ken met een stevig rollende r) vallen er de laatste tijd nog vaker te horen.

Tijdens mijn verblijf in Moskou — ik heb er negen maanden gewoond — heb ik kun- nen constateren dat het er in ieder geval op een gebied, het culturele, bruist en bloeit als nooit tevoren, of misschien zoals eens in de jaren tien en twintig — een periode die men nu graag wil doen herleven. Kunst uit die tijd wordt eindelijk weer getoond. Films die decennia lang hebben liggen verstoffen, schrijvers over wie lang is gezwegen, mogen weer gezien en gelezen worden. Maar nog belangrijker dan de openheid tegenover (een stukje van) het verleden is die tegenover de kunst van nu.

Er zijn een groot aantal tentoonstellings- zalen bijgekomen. Kunstenaars van allerlei soort kunnen er veel makkelijker exposeren